Leesfragment

De Nederlandse paus

  • 17 februari 2017
  • 4m

Fragment uit De Nederlandse paus. Adrianus van Utrecht 1459-1523 van Twan Geurts.

Pas op, er staat een Utrechter voor de poort!

Zeereis naar Rome

Na beraadslaging op een van de schepen neemt Adrianus het besluit zich over te geven aan de goddelijke bescherming, de golf van Narbonne over te steken en het Spaanse vasteland voorgoed achter zich te laten. De wind is gunstig, maar de uitgestrekte zee wemelt van de zeerovers en Saracenen. Daarom wordt, naar oud gebruik bij de marine, het wachtwoord vastgesteld voor alle vaartuigen. Men kiest de heilige Laurentius, aan de vooravond van zijn naamdag, als beschermheilige voor deze gevaarlijke overtocht. Dan sleurt een stevige tegenwind de schepen de zee op en laat ze ver van de kust afdwalen. ‘Wij zagen ons gedwongen om op roeikracht te varen en te rekenen op het zwoegen van die arme galeiboeven,’ noteert Ortiz.

Laat in de middag roepen een paar zeelui dat ze de kust zien, die van Frankrijk of die van Italië, dat kunnen ze zo niet onderscheiden. Maar de onervaren opvarenden halen opgelucht adem dat ze eindelijk kunnen ontsnappen aan de onmetelijke zee. Na het avondeten schetteren de trompetten. De musici en zangers van de paus en die van de bisschop van Cuenca, die in dezelfde bootreizen, zingen bij het vallen van de nacht plechtig het Salve Regina. Ortiz recenseert: ‘Dat klonk zeer welluidend door de harmonische samenklank van het muziekgezelschap.’

Bijna heel de nacht blijven de roeiers gekluisterd aan hun riemen. Voor het aanbreken van de dageraad vaart het pauselijk eskader langs Marseille zonder de haven te naderen, om een mogelijk onaangename ontmoeting met de Fransen te vermijden. Bij zonsopgang komt de kust van de Provence in zicht en de eilanden Levante, Port Gros en Porquerol. De vloot rondt kaap Monterros en nadert het eiland Santa Margarita, dat doorsneden is met kanaaltjes, zo nauw dat ze de toegang voor de drieriemers bemoeilijken. Dan volgen de Canoes-eilanden, waar het beroemde klooster van de heilige Augustinus ligt. Daar voegt de ambassadeur van de hertog van Mantua zich met zijn gevolg van edelen bij het pauselijk gezelschap.

Voorzichtig manoeuvreert de vloot langs de kust van de Provence en passeert de steden Antibol, het huidige Antibes, en Nice dat tot het hertogdom van Savoye behoort, zonder daar aan te leggen, omdat zij besmet zouden zijn door een epidemie. De reizigers overnachten in de haven van Villefranche, zes kilometer oostelijk van Nice, ze worden begroet door kanonschoten en gejubel, maar Adrianus verbiedt de opvarenden om zich onder de dorpelingen te mengen. Er is zeer onverwacht bezoek. Ondanks de koele betrekkingen met Frankrijk komt de ambassadeur van de koning naar de haven om de paus geluk te wensen. Adrianus ontvangt hem zeer verheugd en hoffelijk en neemt afscheid na een kort en zakelijk gesprek.

Monaco is de volgende halte, het is een enclave aan de kust van Ligurië, gelegen op de kaap van een klein schiereiland. Door zijn natuurlijke ligging is het een bijna onneembare vesting met een versterkte toren en verschillende forten, verdedigd door kanonnen. Zij vuren salvo’s af als de vloot van paus Adrianus in zicht komt: zo geven de verdedigers blijk van hun blijdschap. De heer van Monaco nadert in een boot om de voeten van de Heilige Vader te kussen en nodigt hem uit om zijn domeinen te bezoeken. Maar de paus wil niet eens de haven naderen. Het ‘heerschap’, zoals Blas Ortiz hem aanduidt zonder zijn naam te vermelden, keert na een uitwisseling van beleefdheden onverrichterzake naar zijn fort terug.

Terwijl de reis wordt voortgezet langs de kust van Ligurië begint de zee opeens woelig te worden zonder dat de stuurlui enige wind kunnen waarnemen. Dit kennen ze niet. Ze aarzelen en vragen zich angstig af of het niet verstandiger is om terug te keren naar de vrije haven van Villafranca, de kapiteins raadplegen de paus. Die beslist dat de reis moet doorgaan. ‘Hij verlangde ernaar,’ schrijft Ortiz, ‘om vrede te bewerkstelligen tussen de christelijke vorsten en zich te wijden aan de hoogst belangrijke zaken die maar moeilijk konden worden behandeld zonder zijn aanwezigheid in het Vaticaan. Deze ijver voor de kerk en zijn bezorgdheid als zielenherder dreven Zijne Heiligheid voort.’

Als de vloot op volle zee is, zien de bemanningsleden een schip dat wordt geënterd en geplunderd door piraten. Het vaartuig van de paus komt naderbij en Adrianus geeft opdracht om de vrijheid van de bemanning zeker te stellen. Zodra de zeerovers, die met een brigantijn en andere schepen hun begeerde buit omsingelen, de overmacht van de pauselijke vloot ontwaren, verdwijnen zij als sneeuw voor de zon en laten de belaagde boot vrij. ‘Maar omdat het schip niet in staat was het konvooi te volgen, moesten wij het noodgedwongen in zijn eentje overlaten aan de willekeur van de golven,’ schrijft Ortiz.

Op 14 augustus, de dag die voorafgaat aan de viering van de tenhemelopneming van de Heilige Maagd Maria, leest pontifex Adrianus privé de mis in de havenplaats San Estefano. Een dag later hoopt hij dat weer te kunnen doen in de rust van het klooster van de minderbroeders buiten de muren van het stadje Porto Marino, maar de toeloop van gelovigen valt niet te stuiten op deze feestelijke dag van Maria Hemelvaart. Adrianus gebruikt de maaltijd met een klein gezelschap en stevent daarna zonder oponthoud naar zijn schip, langs afgelegen plekken om de drukte te vermijden. De pauselijke schepen staan op het punt hun anker te lichten als er vijf galeien arriveren die door de senaat van Genua naar deze haven zijn gestuurd om de paus te begeleiden. Zij worden, zoals gebruikelijk, door geschut begroet. Opgeschrikt door deze signalen ontdekken de vrome gelovigen in San Marino, dat de paus hen om de tuin heeft geleid en in stilte is weggeslopen. Massaal beginnen zij naar de haven te rennen, ze dalen de heuvels af en reppen zich langs de kust. Woorden schieten ooggetuige Blas Ortiz tekort om te beschrijven met ‘hoeveel gretigheid en devotie het simpele volk zijn herder opzoekt’.

De schepen komen aan op het eiland Ruenga bij het plaatsje Noli. Een trotse stad met een silhouet dat wordt beheerst door een woud van torens, omdat hier de gewoonte van kracht is dat niemand er een schip mag bouwen zonder tegelijkertijd een toren te laten metselen. Dan nadert de pauselijke marine op 17 augustus de stad Savona. Adrianus luistert maar met een half oor naar de lof die een plaatselijke senator hem toezwaait in zijn welkomstrede en begeeft zich onder een baldakijn, dat de plaatselijke edellieden voor hem omhooghouden, naar de kathedraal die op het hoogste punt van de stad is gelegen. Hier wordt het lichaam vereerd van de heilige Octavianus. De bisschop van Tida, tevens de aartsbisschop van Avignon, heeft in zijn paleis een rijke maaltijd laten bereiden. Adrianus vraagt of de prelaten en ridders uit zijn reisgezelschap aan zijn tafel mogen aanschuiven, zij zitten op stoelen niet ver van de ereplaats van de paus.

Dit is de volgorde van de gangen die Blas Ortiz beschrijft: in schotels en op zilveren schalen ligt een keur aan fruit, kersen, verse druiven en perziken. Het ontbreekt niet aan edele wijnen: witte, zo helder dat het voor het oog wel water lijkt. Lichtrode en rode wijnen ook, zoet of droog, licht of zwaar, zacht of pittig, zodat iedereen naar zijn smaak kan bestellen. Daarna worden koeken van bladerdeeg en vleespasteien geserveerd, gebraden kippen, patrijzen, duiven, konijnen en kalfsvlees. En dan nog gestoofd vlees van kapoen, kip, rund en schapenvlees met specerijen en sauzen die nog smakelijker zijn dan het vlees zelf. ‘Ik vermijd het deze sauzen en kruiderijen in bijzonderheden te beschrijven om de lezer niet te vervelen,’ schrijft Ortiz.


Nieuws

Blader door onze voorjaarsaanbieding 2024

Onze voorjaarsaanbieding is binnen en hij is weer gevuld met prachtige non-fictietitels voor komend seizoen.

In Het raadsel Rutte werpen politiek journalisten Ron Fresen en Wilma Borgman een nieuwe blik op de binnenkant van de langstzittende premier van Nederland, Carel van Schaik en Kai Michel analyseren in Lessen van de oermens hoe de mens …

Lees verder