Autorijden
Dirab Motor Park, aan de rand van Riyad, is vooral bekend vanwege drifting: wedstrijden waarbij jonge mannen hun auto op twee wielen laten rijden terwijl de bijrijder op de rand van het raam gaat staan en capriolen uithaalt. ‘Daar doe ik niet aan mee,’ zegt commercieel directeur Tamer al-Masri, ‘veel te gevaarlijk.’ Toen ik vroeg of ik een rondje met een drifter mocht meerijden, verwees Al-Masri me naar het programma van het weekend. ‘U kunt meedoen, maar alleen op vrijdag en zaterdag. U moet dan wel een helm kopen.’ Prijs: omgerekend honderd euro voor vijf rondjes.
Op het park is drifting legaal, daarbuiten niet, maar dat weerhoudt de dapperen er niet van toch te experimenteren – met fatale ongelukken onder het publiek als gevolg. Ook vrouwen scheurden al voor de opheffing van het rijverbod over het asfalt van Dirab in de auto van hun vader of broer. Op het circuit van Castellet, in Frankrijk, maakte Aseel al-Hamad, de eerste Saoedische vrouwelijke coureur, tijdens de formule 1-wedstrijd in juni 2018 een symbolisch rondje in een Renault e20 om te laten zien dat ook een vrouw hard durfde te gaan, aldus het persbureau afp. Al-Masri krijgt pretoogjes als hij vertelt dat hij vrouwen leert motorcrossen. ‘Ze zijn vaak beter dan mannen. Wij geven hun een diploma, maar dat betekent niet dat ze de openbare weg op mogen.’ In het buitenland behaalde rijbewijzen waren tot voor kort niet geldig. Vrouwen moesten de grens over, bijvoorbeeld naar Bahrein, om achter het stuur te mogen kruipen. Omdat het vaak niet anders kon, reden vrouwen op het platteland al vanaf jonge leeftijd, stiekem en zonder rijbewijs, op tractoren en vrachtwagens.
Ruim dertig jaar hebben de machtige geestelijken hun ziekelijke angst voor het fenomeen vrouw (verleidster, spinster, labiel wezen, roddelaarster en dus uitsluitend nuttig voor het voortbrengen van nieuwe Saoedi’s) aan de bevolking weten op te dringen. Autorijden zou alleen maar tot duivelse plannen en ontvoeringen leiden. Maar nu de noodlijdende economie ook om vrouwenhandjes vraagt, moeten zij ook in staat worden gesteld zich naar hun werk te bewegen zonder dure chauffeurs. Sinds 24 juni 2018 is het aan 15,1 miljoen Saoedische vrouwen toegestaan om een rijbewijs te halen en plaats te nemen achter het stuur. Op de eerste rijlesdag,Driving Day, waren buitenlandse media in groten getale aanwezig en voor de gek gehouden: instructeurs deden alsof ze les namen om te laten zien hoe goed vrouwen al konden rijden.
Volgens accountantsbureau PwC zullen in 2020 drie miljoen vrouwen de weg op kunnen, niet alleen in auto’s, maar ook in vrachtauto’s en op motorfietsen. In Djedda is zelfs al een rijschool voor Harley-Davidson-bezitsters opgericht. Opmerkelijk is dat er nauwelijks rekening is gehouden met de duizenden rijbewijsaanvragen. Vrouwen moeten van andere vrouwen les krijgen, of van hun eigen (gediplomeerde) man, maar er zijn te weinig rijscholen met vrouwelijke instructeurs en dus kunnen er slechts mondjesmaat rijbewijzen worden afgegeven. In september 2018 waren dat er in Riyad, een stad van zes miljoen inwoners, nog maar twintig vrouwen met een rijbewijs. Bovendien betalen vrouwen tot zes keer zoveel voor hun lessen als mannen. Het aanvankelijke plan om speciale nummerborden in te voeren die aangeven dat een auto in het bezit is van een vrouw, is ingetrokken.
Enkele weken voor de liberalisering van de rijbewijzen werd per decreet bepaald dat het seksueel lastigvallen door mannelijke bestuurders zwaar bestraft zou gaan worden. Zelfs een hartje sturen per WhatsApp kan op een boete van 100.000 Saoedische rials (ongeveer 22.500 euro) en vijf jaar gevangenisstraf komen te staan. Vrouwen achter het stuur fotograferen? Vijf jaar de cel in plus een ton (in euro’s) boete. Vrijwel geheel bedekte vrouwelijke politieagenten zijn opgeleid om de kuisheidsregels, die vrouwen moeten beschermen, in de gaten te houden.
In juni 2018 stond prinses Hayfa bint Abdoellah al-Saoed op de cover vanVogue Arabia. Ze droeg een witte abaya van ontwerpster Hekayat Abaya, een rok van Oscar de la Renta en modieuze witte muiltjes. Ze had zich nonchalant gedrapeerd in een vuurrode oldtimer, die de stylist voor de foto midden in de woestijn buiten Djedda had neergezet. Nooit eerder had prinses Hayfa, een van de twintig kinderen van wijlen koning Abdoellah, een interview toegestaan met een damesblad, maar nu was de tijd er rijp voor. Haar boodschap: ‘Vrouwen mogen na zesendertig jaar verbod vanaf juni weer autorijden en daar ben ik het helemaal mee eens.’
Met hoeden van Elisabetta Franchi en jurken van Badgley Mischka Couture liet Hayfa zien hoeveel vrijer de vrouw was geworden. Op de vraag of zij haar man voortaan naar huis zal rijden, gaf de prinses een ontwijkend antwoord: ‘Ik rij graag, maar niet in het spitsuur.’ Geoefend had ze in Amerika, waar ze aan de Academy of Art in San Francisco leerde schilderen. Net als veel Saoedische vrouwen was zij dus al in het bezit van een rijbewijs, maar mocht daar geen gebruik van maken. De vrouw, die bij het Four Seasons-hotel in Riyad in een gekleurde abaya vrolijk uit haar Jaguar stapte, gooide niet voor niets provocerend haar sleutels richting de voiturier. Met een zonnebril fier tussen de krullen gestoken die wulps uit haar hoofddoek piekten, nam zij wraak voor de jarenlange discriminatie. Ik zag de Saoedische portier met zijn ogen knipperen voor zoveel brutaliteit. Maar hij zei niets.
Critici beweerden dat Mohammed bin Salman (MBS) niet wilde toegeven dat het decreet ten faveure van vrouwen achter het stuur onder druk van de samenleving tot stand kwam. Hij bleef volhouden dat de hervorming geheel en al uit zijn eigen koker is gekomen. Reageren op straatactivisme zou tenslotte precedenten kunnen creëren en dat wil de kroonprins koste wat het kost vermijden.
In mei 2018, slechts enkele weken voordat de nieuwe wet van kracht werd, liet de kroonprins elf vrouwelijke activisten oppakken die zich hadden ingezet voor de vrouw achter het stuur. Ze werden in een lastercampagne op sociale media uitgemaakt voor ‘verraders’ en medewerkers van ‘buitenlandse entiteiten.’ Onder de gearresteerden bevond zich de zeventigjarige Aisha al-Manae, die dertig jaar eerder al tegen het rijverbod had geprotesteerd. En daar zat ook Loujain al-Hathloul bij, die in 2014 de autoriteiten tartte door zichzelf achter het stuur te filmen terwijl ze van de Verenigde Arabische Emiraten de grens overstak naar Saoedi-Arabië en dat filmpje op YouTube zette. Vervolgens twitterde ze beelden van haar arrestatie. Een jaar later werd haar verboden zich kandidaat te stellen bij de eerste gemeenteraadsverkiezingen waaraan vrouwen mochten deelnemen.
Beroemder nog dan Al-Hathloul is Manal al-Sharif, die zichzelf in 2011 al autorijdend door Dammam op video zette en nu in ballingschap leeft omdat zij bang is voor represailles indien zij naar het koninkrijk zou terugkeren. Hoewel Al-Sharif zei blij te zijn dat de ‘Saoedische vrouw (eindelijk) werd gevierd’, riep zij op haar blog ook op om de gearresteerden niet te vergeten.
In haar memoires beschrijft Al-Sharif dat zij een ‘radicale islamitische teenager’ is geweest die in Mekka opgroeide. Op school bestond 60 procent van de lessen uit theologie. Ze was er in haar jeugd van doordrongen dat ze zuiverder dan zuiver moest worden en ook anderen hiervan moest overtuigen. Het is het verhaal van een hele generatie, die eerst gevangenzat in de dwangmatigheid van de Saoedische maatschappij en later in de eigen opstandige daden. Al-Sharif geeft toe dat zij gefascineerd was door het extreem salafisme dat de martelaarsdood promootte en dat zij dankzij internet pas op andere ideeën kwam. In 2011 was ze overtuigd feministe geworden en liet ze zich inspireren door de Arabische Lente. Tegen de regels in autorijden was een poging haar individualiteit op te eisen. De Saoedische autoriteiten zijn deze provocaties niet vergeten. Zij associëren oproepen van vrouwen die hun recht opeisen om achter het stuur te mogen met directe kritiek op het koningshuis. Vandaar dat zij activisten hebben opgepakt op ongeveer hetzelfde moment dat de kroonprins (en alleen hij) besloot dat het verbod kon worden opgeheven. Terwijl het Westen zich afvroeg wat dit te betekenen had en MBS hypocrisie verweet, begreep de gemiddelde Saoedi heel goed dat MBS niet de indruk mocht wekken ‘gechanteerd’ te worden door opstandige burgers. De actiegroep #Women2Drive werd door regeringsgezinde twitteraars gezien als onnodig opruiend, terwijl ze ijskoud beweerden dat ‘alles gedaan wordt om vrouwen gelijk te behandelen’.
Marriam Mosselli, oprichtster van Niche Arabia, een modeadviesbureau in Djedda, vat de hele rijdiscussie misschien wel het best samen in Time: ‘Vrouwen mogen autorijden omdat het een economische noodzaak is geworden, niet omdat de autoriteiten staan te springen om ons meer vrijheid te geven.’
Asha, een studente aan de King Abdulaziz City for Science and Technology, waar ze me een rondleiding gaf, zei blij te zijn dat het taboe is opgeheven. ‘De kroonprins vond het gewoon een nutteloze en onpraktische regel.’ Ze heeft geen zin om maanden te wachten en gaat haar papiertje in Boston halen, waar ze haar studie gaat afmaken. ‘Dat wordt dan hopelijk snel omgezet in een Saoedisch rijbewijs.’
[…]
