Leesfragment uit ‘De kunst van het denken’ door Alan Jacobs

Naar mijn idee kan het fundamentele probleem dat wij met denken hebben het best omschreven worden als een kwestie van wilskracht, want we lijden aan een grote vastberadenheid om vooral níét na te denken. Er zijn maar relatief weinig mensen die überhaupt willen nadenken. Nadenken is verwarrend en vermoeiend. Nadenken kan ons losscheuren uit vertrouwde, troostende gewoonten, het kan het leven ingewikkeld maken, het kan tot onenigheid leiden of op zijn minst onze relaties met mensen die we bewonderen of liefhebben of volgen compliceren. En wie wil dat? Bovendien is bewust nadenken een erg traag proces, zoals Kahneman ook al aangeeft in zijn boek. Jason Fried, de bedenker van de populaire projectmanagementsoftware Basecamp, heeft een mooi verhaal over een congres, waar hij een lezing bijwoonde. Hij vond het helemaal niks; hij was het niet eens met de spreker en naarmate diens praatje vorderde, wond hij zich steeds meer op. Toen het voorbij was, rende hij op de spreker af om zijn ongenoegen te uiten. De spreker hoorde het aan en zei toen: ‘Denk er nog eens vijf minuten over na.’

Fried was sprakeloos, maar besefte toen welk punt de man maakte, en hoe waardevol dat was. Vlak na het begin van de lezing was Fried in feite al opgehouden met luisteren. Hij had iets gehoord waar hij het niet mee eens was en was meteen in de ontkenningsstand geschoten, en eenmaal in de ontkenningsstand luister je niet meer. En als er niet geluisterd wordt, wordt er ook niet nagedacht. Als je in de ontkenningsstand schiet, zeg je in feite dat je er al genoeg over hebt nagedacht en dat je geen nadere informatie of overpeinzingen nodig hebt. Fried was zo getroffen door het advies van de spreker dat hij dat ‘Denk er nog eens vijf minuten over na’ tot een persoonlijk motto verhief. Eigenlijk zou iedereen dit moeten doen, maar voor het zover is, moeten we waarschijnlijk eerst even stilstaan bij het feit dat onze informatieve gewoonten – de middelen (grotendeels via internet) die we gebruiken om informatie te verkrijgen en door te geven en erop te reageren – ons er sterk van afhouden om zelfs maar vijf minuten bedenktijd te nemen. Ik ken geen sociale media die een wachttijd hanteren voor je reacties, hoewel Gmail de optie biedt om het verzenden van emails uit te stellen – een beetje bedenktijd waarin je van gedachten kunt veranderen en alsnog kunt beslissen de mail niet te verzenden. Die bedenktijd bedraagt echter maximaal dertig seconden. (Vierentwintig uur zou handiger zijn.)

Heb je nu het idee dat ik het probleem overdrijf? Of domweg de sociale media de schuld geef? Misschien is dat ook wel zo. Maar toen ik Frieds anekdote las, besefte ik meteen dat ik zelf ook regelmatig in de verleiding kom om in de ontkenningsstand te schieten, en hoe nader een onderwerp me aan het hart ligt, hoe eerder ik aan die verleiding zal toegeven. Ik weet hoe het voelt om zo boos te worden van wat iemand online beweert dat mijn handen trillend boven het toetsenbord gaan hangen, klaar om een vernietigend antwoord te typen. Er zijn genoeg tweets die ik graag terug zou nemen. Er zijn zelfs genoeg tweets die ik daadwerkelijk heb gewist, al was het kwaad toen al geschieden had ik ofwel iemands gevoelens toen al gekwetst of mijn eigen reputatie als kalm, verstandig mens al beschadigd. Ik heb in het verleden wel bij mezelf gedacht: als ik er gewoon nog even over had nagedacht, had ik dat niet geplaatst. Maar ik zat in het moment en bewoog mee met de snelheid van het socialemediaverkeer. Je kunt nog zo zeker weten dat jij niet zo bent, maar dan nog kun je er misschien beter vijf minuutjes over nadenken voor je de mogelijkheid helemaal verwerpt.