Inleiding
Is het mogelijk dat de Bijbel nog helemaal niet de aandacht heeft gekregen die hij eigenlijk verdient? Een merkwaardige gedachte – tenslotte gaat het hier om het Boek der Boeken, de Heilige Schrift van zowel joden als christenen. En toch is het zo: de Bijbel is ook het belangrijkste boek van de mensheid, zelfs voor mensen die niet aan God geloven.
Meer dan duizend jaar werd eraan geschreven, bijna tweeduizend jaar lang bepaalde hij de lotgevallen van een groot deel van de wereldbevolking, meer dan twee miljard mensen vereren hem ook nu nog als heilige schrift. En met een totale oplage van naar schatting vijf miljard staat hij boven aan de wereldbestsellerslijst aller tijden. Welk ander boek zou meer over de mens kunnen onthullen dan de Bijbel?
We willen de Bijbel zeker niet boven andere religieuze geschriften plaatsen, maar we denken wel dat een boek dat zo lange tijd, zoveel mensen uit zoveel verschillende culturen wist te fascineren, uitspraken over de aard van de mens bevat die we vermoedelijk nergens anders zullen aantreffen. De Bijbel is niet alleen een religieus boek; het is het oerboek van de mensheid.
Voor ons was dat reden genoeg om de Bijbel te gaan lezen met de nieuwste inzichten van de cognitie- en evolutiewetenschappen in het achterhoofd. Om erachter te komen wat de Bijbel ons heeft te vertellen over natuur en cultuur van de mens, zijn we begonnen in de tuin van Eden bij Adam en Eva, vervolgens gingen we het hele Oude Testament door, kwamen bij de uittocht uit Egypte Mozes tegen en verdiepten ons in de geboden die Jahwe op de berg Sinaï aan het volk Israël gaf. We ontmoetten koningen als David en Salomo, en profeten met machtige getuigenissen; we stegen op naar hemel en daalden af naar hel en kwamen weer neer in Bethlehem en op Golgotha, waar de Romeinen Jezus aan het kruis sloegen. Ten slotte wierpen we een blik op Armageddon, waar de eindstrijd van de Apocalyps tegen de machten der duisternis woedde.
We ontdekten algauw dat ons biologisch-antropologische perspectief nieuw licht op deze verhalen kon werpen. Raadselachtige zaken kregen betekenis en een aantal van de nogal vele eigenaardigheden van God werden duidelijk. Maar onze Bijbelantropologie helpt niet alleen om de Bijbel beter te begrijpen, zij laat ook zien hoeveel Homo sapiens aan zijn vermogen tot culturele evolutie te danken heeft. Ze maakt duidelijk hoe geloof in bovennatuurlijke wezens de mens hielp het hoofd te bieden aan de bedreigingen voor zijn bestaan. Ze laat ook zien hoe de menselijke natuur de ontwikkeling van de cultuur in voorspelbare banen leidde en levert zo zeker ook een sleutel tot een beter begrip van de mens in het hier en nu.
In de Bijbel vinden we antwoorden op de grote vragen van de mensheid. Dat bedoelen we niet in religieuze zin. De Bijbel kan duidelijk maken waar de angst voor de dood vandaan komt, hoe we met rampspoed omgaan en waar onze diepe behoefte aan gerechtigheid uit voortkomt. Hij laat zien hoe we leerden om te overleven in grote anonieme samenlevingen, waarom het moderne leven ons af en toe absurd voorkomt en velen van ons een onbestemd gevoel geeft dat we zullen omschrijven als een soort heimwee naar het paradijs. Kortom, zonder stralenkrans heeft de Bijbel ons allemaal iets te vertellen.
