Door auteur Paul Brood

Wie heeft in zijn naaste omgeving tegenwoordig niet te maken met echtscheiding? De statistieken willen ons doen geloven dat een op de drie huwelijken op deze wijze strandt. Dan kan het niet anders dan dat je zelf al gescheiden bent, of je ouders, maar in elk geval een van je buren, vrienden of familieleden. Echtscheiding is een maatschappelijk verschijnsel waarmee we moeten leven en waarop de samenleving inmiddels ook is ingericht. Rechters, advocaten, bemiddelaars, mediators, adviesbureaus en beursorganisatoren verdienen er hun boterham mee. In de jongste aflevering van Margriet worden onder de noemer ‘Gelukkig gescheiden?’ nuttige adviezen gegeven. Maar zo makkelijk als we er nu over spreken, is niet altijd zo geweest. Integendeel, pas zo’n veertig jaar denken wij wat makkelijker over echtscheiding en zijn gescheiden mensen geen paria’s meer in onze maatschappij.

Een mijlpaal in deze ontwikkeling was het jaar 1971. Toen werden, na jarenlange discussie, de wetsbepalingen over echtscheiding gemoderniseerd en aangepast aan de eisen van de tijd. Tot dat jaar was het recht vanaf 1838 nauwelijks veranderd. De belangrijkste vernieuwing was dat er nu één grond voor echtscheiding kwam: de duurzame ontwrichting van het huwelijk.

De echtscheiding kan van vele kanten bekeken worden, want de consequenties kunnen groot zijn. Er komt een einde aan de liefdesrelatie van twee mensen, met alle emotionele gevolgen van dien. Wanneer uit die relatie kinderen zijn voortgekomen, dan strekken de gevolgen zich ook tot hen uit. Naast en na de psychische verwerking moeten veel praktische zaken worden aangepakt: boedelscheiding, zorg voor en onderhoud van de kinderen, woning, inkomsten, pensioenrechten enz. Maar ook en vooral moet er juridisch veel geregeld worden. Over al deze aspecten zouden (en zijn soms al) boekenkasten vol geschreven kunnen worden.

In het boek Scheiden doet lijden. 400 jaar echtscheidingsmisère is het echtscheidingsrecht, en dan met name de wijze waarop de overheid echtscheiding en scheiding van tafel en bed toestond, de leidraad. De tijdgeest speelde daarbij een allesoverheersende rol. Het best blijkt die uit de rechtszaken die gevoerd werden tussen de echtelieden en waarvan zeer interessante dossiers beschreven zijn.

De titel ‘scheiden doet lijden’ spreekt voor zich. Het is een in de Nederlandse taal bekend gezegde dat naadloos bij de inhoud van dit boek aansluit. De ondertitel ‘400 jaar echtscheidingsmisère’ vraagt iets meer toelichting. Dat echtscheidingen altijd voor misère zorgden, hoeft geen nader betoog en blijkt ook uit dit boek. ‘400 jaar’ heeft de bedoeling het thema te beperken tot de tijd dat de Nederlandse overheid zich met echtscheiding (en scheiding van tafel en bed) bemoeide. Was in de eeuwen voordien het huwelijk uitsluitend een zaak van de kerken, na de totstandkoming van de Republiek der Verenigde Nederlanden aan het eind van de zestiende eeuw en de daarmee gepaard gaande protestantisering van onze samenleving kreeg de overheid een taak in wetgeving en rechtspraak over ‘huwelijkse zaken’.

Een verrassend boek: niet voor wie net ‘in scheiding ligt’ (die heeft wel andere zorgen), maar wel voor iedereen die geïnteresseerd is in de geschiedenis van een inmiddels geaccepteerd maatschappelijk verschijnsel, met een aantal spectaculaire rechtszaken als leedvermaak.