1 februari. De Verenigde Staten maken zich op voor de eerste voorverkiezingen in Iowa. Charles Groenhuijsen schreef het volgende artikel voor het nrc.

Gestoord, gevaarlijk én geniaal

In lezingen over de Amerikaanse verkiezingen verdedig ik energiek de stelling dat Donald Trump ‘gestoord, gevaarlijk en geniaal’ is. Mijn toehoorders zijn het met de eerste twee kwalificaties gretig eens. Trump vinden ze een bombastische branieschopper en seksistische schreeuwlelijk. Minder fans zijn er voor mijn compliment ‘geniaal’. Een politicus met wie we het zó oneens zijn, noem je niet geniaal.

Stel dat de marketingmanager van Coca-Cola, Marlboro of McDonalds met weinig geld wel bakken publiciteit (het product is ‘the talk of the town’) haalt en de omzet verdubbelt. Zo’n marketingbaas is geniaal, ook al is zijn product allesbehalve gezond. Donald Trump is een politieke marketingmanager: Ongezonde ideeën maar hij verkoopt ze op geniale wijze.

Nederlanders vinden hem oppervlakkig maar hebben niet door dat ze met hun makkelijke oer-Hollandse oordeel zelf oppervlakkig zijn. Zo vergeten we graag dat de analyse die onder alle herrie van Trump schuil gaat, voor een groot deel klopt.

Tientallen miljoenen kiezers voelen zich terecht tekort gedaan. Hun banen verdwijnen, de kloof tussen arm en rijk wordt wijder, het minumumloon blijft in veel staten heel laag, arme buurten verkrotten, gezondheidszorg is nog te vaak onbetaalbaar, scholen verkommeren, openbaar vervoer is belabberd of afwezig. In hun Good Old USA moeten deze nijdige kiezers ook nog eens aanzien dat illegalen ongestraft het land binnen komen, homo’s mogen trouwen, marihuana legaal wordt en president Obama wapenbezit wil aanpakken. Waar bleef The American Dream?

Ze worden wel de Fuck You Boys genoemd: Boos, gefrustreerd, rancuneus. Trump geeft hoop aan deze ‘Silent Majority’. Zijn boodschap is succesvoller dan van welke andere kandidaat ook. “Hij zegt, wat ík denk”, zeggen deze kiezers. Niet voor niks schrijft de conservatieve Wall Street Journal: “Trump is een betere politicus dan we ooit voor mogelijk hielden.”

Ik moet vaak terugdenken aan president Ronald Reagan (1980 – 1988). ‘Beetje ’n dommerdje’, wisten we in Europa; óók toen de snaakse oud-gouverneur van Californië grappend en grollend Amerika en het Witte Huis veroverde. Bijna met leedvermaak schreven commentatoren dat hij oud-acteur was, een ex-B-acteur zelfs .

Dan weet je als transatlantische wijsneus zeker: ‘Díe hoeven we niet serieus te nemen’. Reagan schold tot afschuw van de hele wereld op Trumpiaanse wijze op de Sovjet Unie (‘evil empire, leugenaars, criminelen’) maar sloot wél een vergaand rakettenakkoord met Michael Gorbatsjov: Het resultaat telt. Ook voor populisten.

Reagan en Trump verschillen maar de Nederlandse reactie van toen en nu vertoont sterke overeenkomsten. We kruipen achter het behaaglijke gelijk van onze polderdijkjes en beschimpen de miljoenen ongeinformeerde Amerikanen die slaafs achter zo’n halve gare aanlopen.

Daaraan voegen we graag een negatief oordeel toe over de povere kwaliteit van de Amerikaanse democratie. Daar is veel mis mee (de vergiftigende werking van geld), maar we vergeten dat het toch bijzonder is dat bijna dagelijks duizenden kiezers uren in de vrieskou van Iowa en New Hampshire staan te wachten bij rally’s van Donald Trump.

Geloof me, januari is erg koud in Iowa en New Hampshire en de afgehuurde zalen vaak te klein. Kiezers komen van heinde en verre en moeten nogal eens genoegen nemen met een zaal met alleen op een groot TV-scherm de speech van hun idool. Hoeveel fans trekken Mark Rutte, Sybrand Buma, Emile Roemer of Geert Wilders op een snoeikoude winteravond in Emmeloord, Enschede of Ermelo?

Is het allemaal gebakken politieke lucht? Vanaf de eerste dag van zijn campagne hebben analisten en journalisten zijn roemloze politieke einde voorspeld (zoek voor de grap bij Google op: Trump, beginning of the end en je krijgt 31 miljoen hits). Aanstaande maandag na de eerste voorverkiezing in Iowa weten we of Trump echt kiezers kan trekken en Ted Cruz, Marco Rubio en Jeb Bush kan verslaan. Het uur van de waarheid nadert snel.

Trump negeert intussen hooghartig alle kritiek. Felle aanvallen komen van de Democraten en ook uit zijn eigen Republikeinse partij. Zelfs de doden maken ‘The Donald’ van hun afkeer deelgenoot. De laatste trend: In rouwadvertenties geven overledenen hun laatste harstochtelijke wens. ”In plaats van bloemen: Stem níet op Donald Trump”. Hij geniet intussen van de kritiek. Hoe meer hoe beter.

Van de collectieve Nederlandse en Europese weerzin tegen zijn politieke circusnummer is Trump sowieso niet onder de indruk. Maar ook binnenslands gaat hij onverstoorbaar zijn gang. Kritiek geeft hem nog meer publiciteit. Die aanpak heeft hij geperfectioneerd.

Een beroemd voorbeeld: In 1979 bouwt Trump (hij is dan 33 jaar) op Fifth Avenue in hartje Manhattan de 200 meter hoge Trump Tower met winkels en superluxe appartementen voor ‘the rich and famous’. Hij moet er een gebouw voor slopen waar prachtige Jugendstil beelden op de gevel staan. Heel kunstminnend New York loopt tegen hem te hoop: Stuitend dat een blaaskakerige multimiljonair zo met kunst omgaat.

Het is nationaal en internationaal nieuws als de standbeelden – na veel gedoe en maandenlange publiciteit – onder de slopershamer vallen. Trump kijkt er met schaamteloos genoegen op terug. Het is een perfecte PR-stunt: De rijkaards die tussen de vijf en tien miljoen dollar aan een appartement kunnen besteden, weten nu dat ze daarvoor bij Trump moeten zijn. En kopen ze dat appartement níet vanwege die kapot geslagen beelden? Nee toch? Nou dan! Dit is marketing in Trumpstijl. There is no such thing as bad publicity.

Vergeet ook niet dat we steeds slechts een deel van Donald Trump zien: De politieke schreeuwlelijk; de kandidaat die geen dag voorbij laat gaan zonder grove beledigingen. Zijn grondregels: “Overdrijf. Wees onvoorspelbaar. En blijf politiek incorrect”. Niet fijnbesnaard, wel effectief.

Er is een ándere Trump die we maar af en toe zien. Bijvoorbeeld in zijn bestseller ‘The art of the deal’ (1987). Trump laat er in optekenen: ‘Ik doe het niet voor het geld. Ik heb meer geld

dan ik ooit kan opmaken. Het sluiten van ‘deals’ is een kunstvorm. Andere mensen schilderen of schrijven gedichten. Ik houd er van zakendeals te sluiten, liefst heel grote”.

Van zijn vader (ook een hele succesvolle ontwikkelaar van onroerend goed) leert hij het: Maak slim en sluw gebruik van belastingvoordelen van overheden. Zijn eerste grote project is de renovatie van het oude, 2000 kamers tellende Commodore Hotel op Manhattan. Dat s nu The Grand Hyatt naast Grand Central Station. Het eerste en laatste gebouw waar zijn naam níet groot op de gevel staat.

Hij peutert bij de gemeente New York na gestaag en gewiekst onderhandelen voor veertig jaar een kolossale belastingverlaging los. Een journalist vraagt: “Waarom veertig jaar?” Trump: “Omdat ik niet om vijftig jaar vroeg”.

Trump zet alle politieke wijsheden op zijn kop. De politieke zwaartekracht heeft geen vat op hem. Hij is behalve ‘gestoord, gevaarlijk en geniaal’ dus ook heel geduldig als het hem uitkomt. Een populistische pragmaticus. Straks ook als hij president zou worden?

Vergeet even zijn politieke ideeën (daar kunnen we toch niks tegen doen). We krijgen tot november een politieke titanenstrijd te zien. En er staat in écht iets op het spel.

The Greatest Political Show on Earth dus.

Enjoy!