De schrijvers van de Bijbel waren patriarchale mannen, betoogt Carel van Schaik. De vrouwvijandige leefregels die zij opstelden, zijn het gevolg van een onjuiste analyse.

CAREL VAN SCHAIK, HOOGLERAAR BIOLOGISCHE ANTROPOLOGIE, UNIVERSITEIT VAN ZÜRICH

Eens leefden we allemaal van wat de natuur ons bood, als nomadische jager-verzamelaars, in kleine groepen waarin iedereen elkaar hielp, waarin delen het hoogste gebod was, en waarin dominant optreden met hoon werd begroet. Onder de weinige volkeren die nu nog zo leven, voelen vrouwen zich niet systematisch misdeeld en genieten zij een zekere economische en seksuele autonomie. Deze rolverdeling tussen de geslachten was in honderdduizenden jaren geleidelijk ontstaan.

Rond 12.000 jaar geleden begonnen de eerste mensen hun voedsel zelf te produceren: de landbouwrevolutie was begonnen. Deze dramatische verandering in levensstijl gooide alles overhoop. Alles, van bevolkingsdichtheid tot gezondheid en de vorm van de samenleving. Ook de geslachtsrollen. De oorzaak daarvan is het ontstaan van privé-bezit van land, vee, voorraden en onroerend goed. Om dat bezit te verdedigen, werden de banden tussen mannen binnen de familie essentieel en werden zonen de erfgenamen. In het patriarchaat dat toen ontstond, werden vrouwen uitgehuwelijkt tussen clans en verloren zij hun autonomie.

Auteurs van de Bijbel

In ons boek ‘Het Oerboek van de Mens’ laten Kai Michel en ik zien dat de schrijvers van de Bijbel probeerden een verklaring te vinden voor de enorme veranderingen: verwoestende epidemieën, droogtes, overstromingen, slavernij, onderdrukking, revoluties, oorlog – allemaal nieuwe problemen waarop men niet voorbereid was. Omdat men in die tijd achter elke gebeurtenis een actor vermoedde, en omdat de nieuwe problemen gigantisch waren, concludeerden ze dat er één oppermachtige actor was: God. En men zocht wanhopig naar oplossingen om de straffen van deze God te vermijden. Iedereen kent de tien geboden, maar dat was het topje van de ijsberg: in totaal stelde men 613 ge- en verboden op, die vooral met rechtvaardigheid en ziektevermijding te maken hadden. De schrijvers waren ervan overtuigd dat overtreding van deze regels rampzalige gevolgen zou hebben, en benadrukten dus hun goddelijk karakter: het ging hier om absoluut bindende regels. En aangezien deze boze God de neiging had collectief te straffen, en dus ook onschuldigen trof, was het in ieders belang dat anderen deze regels ook respecteerden.

Wat heeft deze ontwikkeling met het feminisme te maken? Die schrijvers waren niet toevallig allemaal mannen. Dus werden alle regels die het patriarchaat in stand hielden ook gezien als Gods wil en werd de ondergeschiktheid van de vrouw van Gods zegel voorzien.

Geschapen uit een rib

Sterker nog, men vond aanwijzingen dat de vrouwen eigenlijk verantwoordelijk waren voor alle rampspoed. Waren we niet uit het paradijs verdreven omdat een man naar zijn vrouw had geluisterd? Was de vrouw niet uit de rib van de man geschapen, en niet omgekeerd? Waren de vrouwen niet door God gestraft met extreme barensweeën voor hun ongehoorzaamheid? Het was Gods wil dat de vrouwen preuts gekleed gingen, hun man als hoofd van de huishouding erkenden, en hun liefde uitsluitend aan hem richtten.

Intussen hebben we voor alle andere rampspoed effectievere diagnoses gesteld. Tsunami’s ontstaan door onderzeese aardbevingen, niet omdat God vertoornd is. Geslachtsziekten ontstaan door ziektekiemen, niet omdat God homoseksualiteit verwerpt. Vrouwen werden ondergeschikt omdat er een nieuw economisch en sociaal systeem ontstond, niet omdat God het beschikte.

Geen wonder dat vrouwen het onbestemde gevoel hebben dat de ongelijkheid onrechtvaardig is: hun ondergeschikte rol is geen biologisch verschijnsel met een lange geschiedenis, maar een relatief recente, culturele uitvinding, gebaseerd op een foutieve diagnose.