‘Verontwaardiging op de nullijn

Namens aandeelhouder fnv krijgt de 19-jarige Soufian Afkir op 15 april 2015 het woord op de aandeelhoudersvergadering van Ahold. Hij richt zich tot de ceo: ‘Meneer Boer, in 2013 verdiende u 3,7 miljoen euro. Dat is per uur zo’n 1600 euro. Ik verdien 5,96 euro per uur. […] Ter vergelijking meneer Boer: om uw loon van één jaar te evenaren, moet ik 299 jaar werken.’ Zijn pleidooi om een ‘volwassen loon’ voor mensen die vakken vullen bij de supermarkten van Albert Heijn krijgt een schuchter applaus van de aandeelhouders en enorme aandacht op social media, online fora en radio- en televisiestations in binnen- en buitenland.

Afkir en zijn vakbond haken in op de golf van protest die in de eerste maanden van 2015 is opgestoken. Verontwaardiging over wat toenmalig premier Kok in 1997 aanduidde als ‘exhibitionistische zelfverrijking’ is niet nieuw. Maar in het voorjaar van 2015 bereikt die een nieuw, ongekend fel en emotioneel hoogtepunt.

Ruim twee weken voor het optreden van Afkir is de vlam in de pan geslagen bij abn amro als blijkt dat de bestuursleden, met uitzondering van voorzitter Gerrit Zalm, een salarisverhoging van een ton krijgen. Die verhoging is al in 2012 door commissarissen toegekend ter compensatie van afgetopte bonussen en is toen door aandeelhouder Staat én de Tweede Kamer geaccordeerd. Nu die verhoging na twee jaar uitstel alsnog wordt doorgevoerd, vindt minister van Financiën Jeroen Dijsselbloem dat ‘onverstandig en moreel slecht te verdedigen’. Veel ongenuanceerder gaat het toe op de social media. De minister besluit de beursgang uit te stellen mede om de salarisrel, waarna de bestuurders alsnog ‘vrijwillig’ afzien van de verhoging.

Bij kpn gebeurt enkele dagen later iets vergelijkbaars. CEO Eelco Blok besluit in tweede instantie af te zien van een toegekende bonus die volgens een koor van critici onacceptabel is nu het personeel op de nullijn zit. Vlak daarna haalt minister van Sociale Zaken Lodewijk Asscher fel uit naar ing, dat voor een wetswijziging nog snel zonder ontslagvergoeding af wil van flexkrachten die jaren voor de bank hebben gewerkt. ‘Wat is de moraal van een bank die een salarisverhoging voor de top verdedigt die in de miljoenen loopt en tegelijk de kwetsbaarste werknemers iedere zekerheid wil onthouden? Is dat uit te leggen aan medewerkers? Aan klanten?’ Twistpunt is het omzeilen van een nieuwe wet die tijdelijke arbeidskrachten moet beschermen. Topbeloning wordt gebruikt als hefboom van de verontwaardiging.

Beloning blijft wekenlang trending topic. De banken zijn favoriet als zondebok, maar ook het recordbedrag dat Shell-CEO Van Beurden ontvangt (inclusief een grote pensioendotatie) maakt de tongen los. Bij de niet-genoteerde bloemenveiling FloraHolland wordt de bonus van de directie in een turbulent jaar betwist, en bij staatsdeelneming Schiphol veroorzaakt de bonus aan bestuursvoorzitter Jos Nijhuis een Twitter-storm.

Na zeven jaar van economische malaise en versobering heeft de publieke opinie in Nederland geen geduld meer met de onverstoorbare stijging van de beloning aan de top. Die ontwikkeling is gedreven door de idee dat ondernemingsprestaties maakbaar zijn als je bij de managers de juiste prestatieprikkels geeft. Nieuwe prikkels en grotere prikkels hebben de waarde van het beloningspakket van de ‘bovenbazen’ spectaculair opgevoerd, niet geremd door krediet-, schulden- of eurocrisis, de koersval op de beurs of de economische malaise. De werkers op de vloer hebben juist jarenlang ingeleverd: lonen stijgen nauwelijks, pensioenen worden uitgekleed, sociale voorzieningen versoberd, en velen voelen zich niet zeker van hun baan. Niet zozeer de miljoenen aan de top als wel de steeds schrijnender loonkloof tussen de top en de werkvloer stuit op een muur van maatschappelijk verzet.

Linkse afgunst? Nee, de weerstand is dit keer Kamerbreed. ‘Terwijl de gewone medewerker van abn amro op de nullijn zit, vindt er een riante loonsverhoging plaats voor de top,’ zingt bijvoorbeeld cda-Kamerlid Pieter Omzicht in het koor. Zelfs de vvd neemt het niet op voor de ondernemingsbestuurders die niet krijgen wat hun is toegezegd.

Ondernemingen, bestuurders en commissarissen hebben hier niet van terug. Dick Boer komt in reactie op de oproep van Soufian Afkir niet verder dan: ‘Uw vraag ligt natuurlijk heel duidelijk op de onderhandelingstafels van de cao’s en ik denk dat hij daar ook thuishoort. […] Ja, en over de getallen die u noemt: ik geloof niet dat er vandaag de behoefte is om daarop in te gaan.’’